THẦN ĐẠO – TÍN NGƯỠNG TÁM TRIỆU VỊ THẦN (八百万の神) TRONG ĐỜI SỐNG CỦA NGƯỜI NHẬT
Chúng ta có thể dễ dàng bắt gặp hình ảnh những cổng torii – 鳥居（とりい）ở bất cứ đâu tại Nhật Bản. Từ phố xá cho đến những lối mòn trong khu rừng, những ngôi miếu nhỏ trên đỉnh núi… Thần đạo đã luôn hiện diện trong cuộc sống của người Nhật, từ lịch sử cho đến những phong tục thời nay.
Hôm nay, hãy cùng SHIN tìm hiểu về tín ngưỡng lâu đời và độc đáo này của Nhật Bản nhé!
Thần đạo ー 神道
Thần đạo, còn được gọi là 惟神道（かんながらのみち）, là tín ngưỡng có lịch sử lâu đời của người Nhật. Tín ngưỡng này được cho là có nguồn gốc từ thời Jomon (縄文時代ーじょうもんじだい) và hình thành rõ nhất vào thời Kofun (古墳時代ーこふんじだい).
Vào thời cổ đại, người Nhật vốn đã tin vào một hình thái tín ngưỡng mang tính linh vật (animism) – tức là tin rằng mọi vật đều có linh hồn. Tuy nhiên, do mỗi địa phương có những vị thần khác nhau và thực hiện những phong tục đa dạng, nên khi đó vẫn chưa hình thành hệ thống tôn giáo rõ ràng. Mãi đến năm 538, để phân biệt với Phật giáo vừa du nhập vào Nhật Bản, cái tên Thần đạo – 神道（しんとう）mới chính thức ra đời.
Tín ngưỡng đa thầnー八百万の神（やおよろずのかみ）
Trong Thần đạo, người ta tin rằng vạn vật đều có linh hồn cư ngụ. Tín ngưỡng này tôn thờ động vật, thần thoại, muôn vật trong tự nhiên như nước, mặt trời, mặt trăng… thậm chí cả những dụng cụ sinh hoạt trong đời sống.
Người Nhật có cụm từ 八百万の神（やおよろずのかみ）- Bát Bách Vạn Thần, để chỉ vô số vị thần mà họ tôn thờ. Thần đạo cũng rất linh hoạt tiếp nhận các vị thần ngoại quốc. Nhiều vị thần ngày nay được xem là thần của Nhật, nhưng thực chất lại có nguồn gốc từ nước ngoài.
Cũng bởi vì là đa thần, nên trong Thần đạo không tồn tại một “chính nghĩa tuyệt đối”. Các vị thần được xem là có cảm xúc tương tự con người. Đặc biệt, những vong hồn của các vĩ nhân chết trong oan ức thường được cho là sẽ gây ra tai ương, dịch bệnh hoặc thảm họa. Vì vậy, người ta cần phải lập đền thờ và tổ chức lễ nghi để xoa dịu và thờ phụng những linh hồn này một cách trang nghiêm. Tiêu biểu như đền Hachiman Jinja (八幡神社ーはちまんじんじゃ) thờ Thiên hoàng Ojin (応神天皇ーおうじんてんのう) hay đền Sudou (崇道神社ーすどうじんじゃ) thờ Hoàng tử Sawara (早良親王ーさわらしんのう) là những ví dụ điển hình về việc thờ phụng những nhân vật lịch sử như một vị thần.
Hachiman-jinja (Nguồn)
Không tôn sùng tượng thần
Thần đạo không có sự sùng bái tượng thần, bởi lẽ đây là tín ngưỡng tôn thờ chính thiên nhiên. Trong tư tưởng của Thần đạo, không có khái niệm nhân hóa đối tượng tín ngưỡng thành hình ảnh con người, vì thế tín ngưỡng này được cho là không có hình thức thờ tượng. Ngược lại, trong Phật giáo, người ta thường thờ phụng hình tượng của Đức Phật như Phật Thích Ca, gọi là “Phật tượng”.
Thay vì thờ tượng, Thần đạo tin rằng thần linh (thần thể hoặc vùng đất linh thiêng) ngự vào những vật được gọi là yorishiro (依代ーよりしろ）- vật làm chỗ cho thần trú ngụ. Yorishiro thường là cây cổ thụ hay tảng đá lớn, nên từ xưa đến nay người Nhật vẫn luôn tôn kính và thờ phụng cây cối, đá tảng. Ngày nay, tại các đền thờ Thần đạo, vẫn có thể bắt gặp những cây cổ thụ được buộc shimenawa (しめ縄ーしめなわ）- dây thừng linh thiêng, tượng trưng cho yorishiro.
Nguồn: https://www.gltjp.com/ja/article/item/20747/
Thần đạo không có người khai sáng, không có giáo chủ, cũng không có giáo lý cố định. Là một tín ngưỡng bắt nguồn từ nghi lễ cổ xưa và lòng kính trọng đối với tổ tiên, Thần đạo tôn trọng sự tự do và linh hoạt trong đức tin của từng vùng, từng dòng họ hay từng cá nhân. Ngay cả khi cùng tín ngưỡng, việc thờ cúng cũng có thể khác nhau tùy vào địa phương.
Hơn nữa, Thần đạo không truyền bá bằng cách giảng dạy giáo lý mà chủ yếu truyền đạt qua các “giá trị” truyền thống. Chính vì vậy, Thần đạo không có kinh sách hay giáo lý rõ ràng – điểm khác biệt lớn với nhiều tôn giáo khác. Có thể nói rằng, người Nhật đã tin vào Thần đạo từ sâu thẳm trong tiềm thức, ngay cả khi họ không tự nhận thức rõ điều đó.
Những ghi chép về Thần đạo trong cổ thư
Mặc dù Thần đạo không có điển tích chính thức, nhưng vẫn tồn tại một quan điểm cho rằng Kojiki (古事記ーこじき) và Nihon Shoki (日本書紀ーにほんしょき) có thể được xem như kinh sách của Thần đạo. Hai bộ sử ra đời vào thời Nara (奈良時代ーならじだい) này có ghi chép lại nhiều câu chuyện và phả hệ của các vị thần.
Văn hóa Thần đạo gắn bó với đời sống người Nhật
Triết lý của Thần đạo chứa đựng trí tuệ và hệ giá trị được người Nhật nuôi dưỡng từ thời cổ đại. Đó là những tư tưởng như “bảo vệ thiên nhiên”, “sống hài hòa giữa con người với thiên nhiên”, “giữ gìn sự hòa thuận trong cộng đồng và tăng cường tinh thần đoàn kết thông qua lễ hội”, hay “cầu chúc cho con cháu hưng vượng, và mong đất nước Nhật Bản cùng Hoàng thất Nhật Bản sẽ phát triển mãi mãi”.
Những tư tưởng ấy được thể hiện trong Thần đạo như là một phần không thể tách rời của tín ngưỡng dành cho thần linh. Ngoài ra, Thần đạo còn đặc biệt đề cao sự thanh sạch – điều này thể hiện rõ qua môi trường thờ phụng các vị thần. Đền thờ luôn được giữ gìn sạch sẽ, và những người tham gia lễ hội đều phải thanh tẩy tâm hồn và cơ thể.
Có thể nói rằng, giáo lý và đặc điểm của Thần đạo đã ảnh hưởng sâu sắc đến cách sống của người Nhật. Thần đạo được xem là tôn giáo dân tộc của Nhật Bản và là một phần quan trọng trong đời sống của người dân.
Những phong tục và văn hóa liên quan đến Thần đạo cho đến nay vẫn còn hiện diện trong đời sống thường nhật của người Nhật Bản. Những hành động mà người Nhật thực hiện một cách vô thức như “đọc không khí để hành xử cho phù hợp”, hay những lời chào trước và sau bữa ăn như いただきます (xin mời ăn) và ごちそうさまでした (cảm ơn vì bữa ăn) chính là những ví dụ tiêu biểu cho ảnh hưởng của Thần đạo trong đời sống hằng ngày.
Lễ hội – biểu hiện hữu hình của tín ngưỡng
Các nghi lễ đầu năm – 初詣（はつもうで）, trừ tà – 厄除（やくよけ）, lễ 七五三（しちごさん）cho trẻ nhỏ hay lễ cưới truyền thống thực ra đều là những nghi lễ Thần đạo có thể dễ dàng bắt gặp trong đời sống thường nhật.
Ngoài ra, vào mùa xuân, người ta cầu mong mùa màng bội thu; mùa hè cầu cho thiên tai gió mưa không gây thiệt hại; mùa thu thì dâng lễ cảm tạ thần linh vì mùa gặt hái được mùa – những lễ hội như vậy được tổ chức với sự tham gia của cả cộng đồng địa phương.
Vào những ngày diễn ra lễ hội, bên cạnh các nghi thức thần sự tại đền thờ, người ta còn rước kiệu 神輿（みこし）và xe diễu hành 山車（だし）, khiến bầu không khí trở nên náo nhiệt với đông đảo người tham gia. Tuy nhiên, không chỉ đền thờ mới tổ chức lễ hội Thần đạo.
Nguồn: https://www.ana.co.jp/ja/jp/japan-travel-planner/japanese-festival-omatsuri/0000001.html
Tại hoàng cung, Thiên hoàng cũng cử hành các nghi lễ cầu nguyện cho sự bình an của quốc gia, người dân và cho hòa bình thế giới. Ở phạm vi gần gũi hơn, mỗi gia đình cũng có thể thực hiện lễ nghi nhỏ mang tính lễ hội. Chẳng hạn, trước bàn thờ Thần đạo, mọi người sẽ cầu xin sự an toàn và bình an cho các thành viên trong gia đình. Dù nhỏ, nhưng đây cũng là một lễ hội, một hành động thể hiện sự cầu nguyện và biết ơn gửi đến các vị thần.
神社（じんじゃ）- Đền thờ Thần đạo
Nguồn: https://www.jinjahoncho.or.jp/shinto/jinja/
Đền thờ (神社ーじんじゃ) là nơi thờ các vị thần trong Thần đạo. Mỗi đền thờ có thể thờ một hoặc nhiều vị thần, từ tổ tiên của tiền nhân, các vị thần thiên nhiên như núi, biển cho đến cả những linh hồn oán hận. Việc thờ cúng các vị thần cũng hết sức đa dạng, nên không hiếm có những đền thờ thờ phụng nhiều thần cùng lúc.
Người ta đến đền không chỉ để cầu nguyện mà còn để thể hiện lòng biết ơn vì những phúc lành mà các vị thần đã ban cho trong cuộc sống hằng ngày, cũng như để bày tỏ mục tiêu, ước nguyện của bản thân và cầu mong được chư thần dõi theo, bảo vệ.
Đền thờ Ise Jingu – 伊勢神宮（いせじんぐ）
Nguồn: https://www.triptojapan.com/ja/blog/ise-grand-shrine-history-architecture-significance
Đền Ise Jingu là ngôi đền được tôn kính như là nơi ngự của vị thần bảo hộ quốc gia, và cho đến nay vẫn là trung tâm tín ngưỡng của toàn bộ hệ thống đền thờ Thần đạo trên khắp cả nước. Jingu bao gồm nội cung, nơi thờ Nữ thần Mặt trời Amaterasu (天照大御神ーあまてらすおおみかみ）- tổ tiên của Hoàng gia Nhật Bản, và ngoại cung, nơi thờ vị thần bảo hộ về y phục, thực phẩm và sản xuất. Ngoài ra còn có các đền phụ, đền nhỏ và đền thuộc quản lý, tổng cộng lên đến 125 ngôi đền. Các điện thờ được xây dựng bằng gỗ bách Nhật theo phong cách kiến trúc cổ truyền (神明造りーしんめいづくり), và tại 2 đền chính cùng 14 đền phụ, nghi lễ 式年遷宮（しきねんせんぐ）- tái xây dựng điện thờ và di chuyển thần thể – được tổ chức 20 năm một lần.
Thần đạo không chỉ là một tín ngưỡng mà còn là một phần không thể tách rời trong văn hóa và đời sống tinh thần của người Nhật. Từ cách con người tôn trọng thiên nhiên, gắn bó với cộng đồng, đến những nghi lễ được lặp đi lặp lại qua các thế hệ – tất cả đều cho thấy mối quan hệ thiêng liêng giữa con người và các vị thần. Dù đôi khi vô tình bị xem là điều hiển nhiên, Thần đạo vẫn âm thầm nuôi dưỡng bản sắc Nhật Bản, lan tỏa qua từng lễ hội, nghi thức và nếp sống thường ngày.
Đừng quên theo dõi Nhật ngữ SHIN để biết thêm thật nhiều thông tin về Nhật Bản bạn nhé!
TÀI LIỆU THAM KHẢO
