Thứ Sáu, 05 Tháng Chín 2025 / Published in Tin tức

KHÁM PHÁ CÙNG SHIN: HỆ THỐNG GIÁO DỤC NHẬT BẢN

HỆ THỐNG GIÁO DỤC NHẬT BẢN: NGHIÊM KHẮC NHƯNG HIỆU QUẢ?

Nhật Bản từ lâu đã được biết đến là một trong những quốc gia có nền giáo dục hiệu quả và toàn diện nhất châu Á, thậm chí thế giới. Từ kỷ luật thép đến môi trường học đường sạch sẽ, từ những bài học đạo đức (道徳教育 – どうとくきょういく) đến tinh thần trách nhiệm cao độ – tất cả tạo nên một mô hình giáo dục vừa đáng ngưỡng mộ vừa đầy tranh cãi.

Hôm nay, hãy cùng SHIN tìm hiểu điều gì đã làm nên thành công của hệ thống giáo dục này nhé!

1. Cấu trúc hệ thống giáo dục Nhật Bản

Hệ thống giáo dục Nhật Bản được tổ chức theo mô hình 6-3-3-4:

6 năm Tiểu học (小学 – しょうがく)
3 năm Trung học cơ sở (中学校 – ちゅうがっこう)
3 năm Trung học phổ thông (高等学校 – こうとうがっこう)
4 năm Đại học (大学 – だいがく)

Trong đó, 9 năm đầu tiên là giáo dục bắt buộc (義務教育 – ぎむきょういく). Trẻ em bắt đầu đi học từ 6 tuổi, và phần lớn hoàn thành chương trình giáo dục cơ sở.

Hệ thống này không chỉ đồng bộ về mặt cấu trúc mà còn thống nhất về nội dung: tất cả học sinh trên khắp đất nước sử dụng cùng một bộ sách giáo khoa do Bộ Giáo dục (文部科学省 – もんぶかがくしょう) biên soạn. Điều này đảm bảo sự bình đẳng trong tiếp cận giáo dục, đặc biệt giữa khu vực thành thị và nông thôn.

Sơ đồ hệ thống giáo dục Nhật Bản (Nguồn)

2. Những trụ cột tạo nên tính “nghiêm khắc” trong giáo dục Nhật

2.1. 規律 (きりつ): Kỷ luật từ lớp học đến đời sống

Từ khi còn nhỏ, học sinh Nhật Bản đã được rèn luyện các phẩm chất như đúng giờ, lễ phép, gọn gàng và tinh thần trách nhiệm. Một điểm đặc trưng nổi bật là trường học không có lao công. Mỗi ngày, học sinh tự lau bảng, quét lớp, dọn nhà vệ sinh… Việc này không chỉ giúp các em rèn kỹ năng sống mà còn học được sự tôn trọng với người lao động và tinh thần cộng đồng.

Hoạt động dọn dẹp (掃除の時間 – そうじのじかん) là một phần chính thức trong thời khóa biểu, đặc biệt ở tiểu học và trung học cơ sở.

Dọn vệ sinh lớp học được xem như là một “môn học chính khóa” của học sinh Nhật (Nguồn)

Học sinh xem việc dọn trường là nét quen thuộc trong văn hóa học đường, không ghét bỏ (Nguồn)

2.2. 道徳教育 (どうとくきょういく): Giáo dục đạo đức là môn học chính thức

Môn đạo đức không phải là “phụ” mà là môn học chính thức và bắt buộc trong chương trình tiểu học và trung học. Nội dung giảng dạy không phải những khái niệm trừu tượng, mà là các câu chuyện, tình huống gần gũi giúp học sinh hiểu về:

Trung thực và tin cậy
Lòng biết ơn
Quan tâm đến người khác
Hợp tác và tôn trọng

Mục tiêu cuối cùng là bồi dưỡng nhân cách bền vững, xem trọng việc “làm người” không kém gì “học giỏi”.

Ngay từ khi học mẫu giáo, trẻ em Nhật đã có kỹ năng xếp hàng (Nguồn)

2.3. Đồng bộ hóa chương trình học toàn quốc

Việc tất cả học sinh cùng học một bộ sách giáo khoa chuẩn giúp duy trì chất lượng giảng dạy đồng đều giữa các vùng miền.

Tuy nhiên, điều này cũng tạo ra một dạng áp lực vô hình: học sinh phải tuân theo chuẩn mực duy nhất, khó có chỗ cho sáng tạo hay cá biệt hóa giáo dục. Những học sinh có thiên hướng nghệ thuật, kỹ năng tay chân hoặc học lệch thường khó phát huy khả năng cá nhân trong hệ thống quá đồng nhất.

2.4. 部活動 (ぶかつどう): Ngoại khóa là phần không thể thiếu

Tại Nhật, học sinh được khuyến khích (và gần như bắt buộc) tham gia câu lạc bộ sau giờ học. Có vô số lựa chọn:

Thể thao: bóng đá, bóng chày, bóng bàn, judo
Văn nghệ: nhiếp ảnh, thư pháp, âm nhạc
Học thuật: toán học, vật lý, khoa học tự nhiên

Các CLB không chỉ giúp phát triển thể chất hay kỹ năng, mà còn rèn tính kiên trì (忍耐 – にんたい), tinh thần đồng đội (団体精神 – だんたいせいしん) và khả năng quản lý thời gian.

Thư pháp

Bóng đá (Nguồn)

Học sinh đi ngoại khóa (Nguồn)

3. Những góc khuất của nền giáo dục Nhật Bản

3.1. Áp lực thi cử quá lớn

Kỳ thi đại học ở Nhật (センター試験) từng được xem là kỳ thi sinh tử. Học sinh bắt đầu luyện thi tại các trung tâm (塾 – じゅく) từ tiểu học. Sự cạnh tranh khốc liệt khiến nhiều học sinh phải trở thành ronin (浪人 – ろうにん), tạm nghỉ 1 năm để chuyên tâm ôn luyện lại.

Áp lực khiến không ít học sinh bị trầm cảm, mất ngủ, và rối loạn lo âu kéo dài.

Mỗi khi kì thi đến đều có nhiều học sinh bị kiệt sức (Nguồn)

3.2. Hạn chế tư duy phản biện

Một trong những điểm yếu của hệ thống Nhật là quá nhấn mạnh “học thuộc lòng” và tuân thủ. Học sinh ít được khuyến khích đặt câu hỏi, tranh luận hay trình bày quan điểm cá nhân. Các báo cáo quốc tế như PISA ghi nhận học sinh Nhật xuất sắc về kỹ năng tính toán, nhưng yếu ở khả năng diễn đạt ý tưởng sáng tạo hoặc ứng xử trong tình huống xã hội.

3.3. Khủng hoảng sức khỏe tinh thần

Theo thống kê của Bộ Y tế Nhật Bản, mỗi năm có hơn 100.000 học sinh cần hỗ trợ về tâm lý. Dù vậy, hệ thống hỗ trợ tinh thần tại trường học còn yếu. Giáo viên không được đào tạo bài bản về tâm lý học đường. Học sinh thì thường giấu cảm xúc vì ngại làm phiền người khác – một phần vì ảnh hưởng văn hóa “gaman” (我慢 – chịu đựng).

(Nguồn)

4. Vì sao hệ thống này vẫn được ngợi ca?

Thành tích học tập vượt trội

Nhật Bản luôn nằm trong nhóm 10 quốc gia đứng đầu thế giới về năng lực học sinh trong các kỳ thi PISA của OECD. Học sinh Nhật có khả năng tính toán và đọc hiểu vượt trội, thể hiện kỷ luật cao trong học tập.

Giáo dục đạo đức toàn diện

Không như nhiều nơi chỉ chú trọng kiến thức, Nhật Bản xem việc nuôi dưỡng nhân cách là nền tảng của giáo dục. Từ mẫu giáo đến trung học, học sinh đều học đạo đức và được rèn luyện qua thực tế và nghi lễ truyền thống.

Phát triển kỹ năng mềm

Qua các hoạt động ngoại khoá, học sinh được phát triển đồng đều thể chất, tinh thần, kỹ năng xã hội – điều mà nhiều nền giáo dục hiện đại đang thiếu hụt.

Hệ thống giáo dục Nhật Bản tuy còn tồn tại nhiều hạn chế và tranh cãi, nhưng cũng sở hữu những điểm mạnh rất đáng để học hỏi. Sự kết hợp giữa chương trình học với kỹ năng mềm, cùng việc nuôi dưỡng nhân cách, tinh thần kỷ luật và ý thức cộng đồng ở học sinh chính là giá trị cốt lõi mà bất kỳ nền giáo dục nào cũng có thể tham khảo.

Đừng quên theo dõi Nhật ngữ SHIN để biết thêm thật nhiều thông tin về Nhật Bản bạn nhé!

TÀI LIỆU THAM KHẢO

————————————–

TRUNG TÂM NHẬT NGỮ SHIN

Hotline: 0799 666 493

Website: shinvietnam.com

Facebook: Nhật ngữ SHIN

Cơ sở 1: 285/2 Cách Mạng Tháng Tám, phường Hoà Hưng, Thành phố Hồ Chí Minh

Cơ sở 2: 35 Khánh Hội, phường Vĩnh Hội, Thành phố Hồ Chí Minh